Утгын таяг
Онгон элсийг догшин лустай гэлцэнэ. Хайлаас, гүйлээс, бургас бутуулыг нь нутгийнхан үл хөндөнө. Онгон элс хаяалж буусан тэр хавар аав минь бүрдийн хөвөөний шугуйгаас булцуурсан үндэстэй дэлэм хирийн бургасны ёзоор олж авчирсан юм. Малын хөлд булгарч унасан бут бургасны хугархайг олзуурхаж хүүхдийн ташуур, чөдрийн чагт, тэмээний буйл тэргүүтнийг хийнэ л дээ. Аав тэрхүү булцуутай бургасны ёзоорыг цэвэрхэн янзлаад авдарныхаа хөндийд хаячихлаа.
- Үүгээр аав юу хийх гэж байгаа юм гэж үгэнд дурлавал:
-Алсдаа хэрэг болуужин! гэснээс өөр юм аав хэлсэнгүй.
Хүн малыг тамирдуулсан хаврын хонгиносон хөх салхитай өдөр, нар унийн толгойноос мултрах шахаж байх үед Бөөжөө өвгөн манай уяан дээр буув. Жинхэнэ нэр нь Жамъяндарчин гэх энэ өвгөнийг хүн болгон л Бөөжөө гэнэ. Ямар учир утгатайг хэн ч үл мэднэ. “Бөөжөө хоног тааруулж ирж дээ, үлгэр хууч сонсох нь” хэмээн хүүхдийн сониуч зангаар би ч бөөн хөөр. Төдөлгүй манай гэрт шимийн нэрмэлийн үнэр сэнгэнэж, аавын хуурын аялгуу хүнгэнэж эхлэв.
Бөөжөө, манай аав хоёр баз улс юм. Бөөжөө дөчин таван оны чөлөөлөх дайнд цэргийн агт адуулж явахдаа хөлдөө сумны шарх авсан ч түүнээ нууж мориноосоо буухгүй шахам явсаар хөлийн шөрмөс нь таталдаад эдгэчихсэн гэдгийг тэр оройны ярианаас би мэдэж билээ. Бөөжөө гуниггүй цагаахнаар хэг хэг инээж,
- Залуу явахад өвдөхийг загатнахын чинээ боддоггүй байж дээ. Халагдчих вий л гэж айгаад л шархадсанаа нууж байхгүй юу даа. Дайны дараа Орос цэргийн агтыг хүргэхээр Одер мөрөн хүртэл туусан даа. Хөлдөө шархадсаныг минь мэдсэн орос цэргийн эмч "авриаз" хийгээд хөлийг чинь тэгшлээд өгье гэсэн л дээ. За яршиг төвөг, морин дэл дээр л хормой дэрвэж явбал барав. Ямар явган дэлхийг туулах гэж байгаа биш гэж бодоод толгой сэгсэрчихсэн юм... Аав хойт авдарын хөндий рүү гараа явуулж, нөгөөх бургасны ёзоорыг гаргаж,
- Ойрмог би олзтой... хэмээн Бөөжөө рүү өгөөд,
- Бид ч өтөлж байна. Чи тулах юмгүй хазганаад л явах юм. Аятайхан таяг болчихмоор ёзоор. Чи намайг бодвол гарын уртай хүн, наад булцуугий нь дүрс гаргаад зорчихвол муугүй таяг болчихмоор эд юм. Бөөжөө,
- Лус савдагаас нь гуйсан юм байгаа биз дээ, манай баз ч намайг бодвол маани тарнитай хүн хэмээн мөнөөх модыг эргүүлж тойруулж үзээд булцуунаас нь салбарласан үндэсийг нь хуруугаараа имэрч,
- Буцаад газарт нь залчихвал ургачихмаар сайхан мод санж гэхэд аав,
- Үндэснээсээ сугараад нар салхинд өгөршиж голгүй хатсан хугархай юундаа шид ороод ургахав даа! Чиний цээжнээсээ ургуулдаг үлгэртэй наадах чинь адилгүй хэмээн мөнгөн аягатай нэрмэлийг сэлбэж барихад Бөөжөө нэрмэлээс зөөлөн шимээд өр ширээн дээр тавингаа,
- Урьд нэг бадарчингийн Жагарын орноос тулж ирсэн таяг мод болоод ургачихсан гэх юм билээ хэмээн бууж өгдөггүй зангаараа хэг хэг инээж, над руу хандан,
- Мэндүүлэй, яасан үгэнд шимтэнгүй байх юм? Бөөжөөгийнхөө морины эмээлийг аваад хониныхоо моринд нийлүүлээд чөдөрлөчих хэмээн "тушаав". Миний сониуч занг хөдөлгөсөн тэр оройн дуусаагүй хууч яриа хөдөөгийн хүүхдийн мал хунар, хурга тугал, хашаа хорооны үл дуусах аар саар ажлаар солигдон төдөлгүй мартагдсан байлаа.
2.
Наян долоон он юмсан. Шинэ Делид болох Ази Африкийн залуу зохиолчдын чуулганд оролцсон утга зохиолын орчуулагч Н.Энхбаяр бид хоёр буцах онгоцны билетээ хоёр хоног хойшлуулж, Элчин сайдын яамандаа байрлаж байгаад “скутер” хэмээх хямдхан унаа хөлслөн шинэ хуучин Делигээр жаал хэссэн юм. Тэр үед Делигийн их сургуульд монгол хэлний багшаар ажиллаж байсан залуухан эрдэмтэн Ю.Мөнх-Амгалангаар газарчлуулж явахадаа түүнээс хотын гудамжаар ургасан урьд нь огт үзээгүй сонин содон модод ямар нэртэй болохыг сониучирхан шохоорхсоор байв.
Ургамал судлаач биш, тэр болгоныг яахин мэдэх билээ. Харин маргааш нь мань хүн Энэтхэгт ургадаг нилээд хэдэн модны англи, хинди, санскритаар бичсэн жагсаалт гаргаж авчирч өгч билээ. Сониучирхан үзвэл олон модны дунд нэгэн танил үг таарсан нь "Ашока" хэмээх нэр байвай. Энэтхэгийн түүхэнд гэрэлт үсгээр бичигддэг Ашока нэрт хаан бол Бурхан багшаас 500-гаад жилийн хойно, шашин соёлыг дэлгэрүүлэн хөгжүүлсэн хүн аж.
Тэрээр Буддын судар шастируудыг эмхэтгэн дэлгэрүүлж байсны дээр зэрлэг ан амьтанд зориулсан эмнэлэг хүртэл байгуулж байсан тухай түүх сурвалжид тэмдэглэсэн байх нь буй. Түүнийг Ашока буюу Гаслан үгүй хаан гэх бөлгөө. Ашока хааны алдараар дуудагдах Гаслан үгүй модны тухай нийтийн тооллын өмнөх 200-гаад онд аж төрж асан суут яруу найрагч Галидаса дуулсан нь өөрөөсөө хойшхи бүх цаг үеийн яруу сайхны бэлгэдэл болон дуурсчээ.
Сайхан бүсгүйн хөл хүрэхэд
Гаслан үгүй мод цэцэглэнэ...
Аливаа яруу сайхан гэгч хатаж хорчийсон мод уясаад баясан цэцэглэх тийм дотоод хүчийг агуулж байдаг гэсэн яруу найрагчийн өгүүлэмж нь хожмоо "Гоо сайхан ертөнцийг аварна" гэсэн М.Ф.Достоевскийн мэргэн үгээр өрнө дахинд томьёологдсон бөлгөө.
Наян долоон онд тухайн цаг үеийн "хөрөнгөтөн" гэх оронд очно гэдэг, тэр тусмаа бурхны орон хэмээгдэх Энэтхэг оронд хөл тавина гэдэг ховорхон аз завшаан байлаа. Элчин сайд маань бидэнд хоёрхон хоногийн эрх чөлөө олгосон ч бид залуу хүний сониуч мэлмий, сонор сонсголоор багагүй юм сэтгэлдээ тээж ирсэн шиг санагддаг юм. Н.Энхбаяр маань "Эхлэл, төгсгөлгүй Энэтхэг" хэмээх томоохон нийтлэл бичиж, би "Бодь модны навч" нэртэй бөлөг шүлэг "Утга зохиол урлаг" сонинд нийтлүүлж билээ. Тэрхүү мөчлөг шүлгүүд залуу шүлэгч миний нэрийг уран зохиолын ертөнцөд хэдэн шатаар өргөж өгснийг дурдалтай.
Бүсгүй хүний гоо сайхан нь хатсан модыг цэцэглүүлэх увдистай гэх Галидасын шүлгийн мөр Энэтхэгийг нүдээр үзсэн сэтгэгдэл, таашаалтай минь утга барилдаж, хүүхэд ахуйдаа нутгийн Бөөжөө өвгөнөөс сонссон домгийн улбааг хураар тэтгэх мэт ивээж "Галсан үгүй модны үлгэр" хэмээх шүлэг болж бүтсэн юм.
ГАСЛАН ҮГҮЙ МОДНЫ ҮЛГЭР
Ангамал халуунаас дайжиж сүүдэрт цэцэрлэг бараадлаа
Ашока хэмээх Гаслан үгүй модны дэргэд сэрүүцлээ
Ганга мөрний чийг ногоон төгөлөөс анхилахад
Газар холын шүлэгч би “Гандий мод”-ыг дууллаа.
Цэцэрлэгч:
Эрвэн сэрвэн навчтай хатангир энэ мод бол
Эртний хаадаас адистай, элэрч баларсан домогтой
Цэмцгэр ногоон цэцэрлэгийн мод бүхэн цэцэгтэй ч
Цэцэрлэгч өвгөн өөрөө би хатсан мөчир шиг биетэй
Үүлэн хурын усанд эс дэвтэх атал
Үзэсгэлэнт бүсгүйн хөл хүрэхэд хатсан мөчир нь цэцэглэх
Гарсан гарагийн төөрөгтэй хүний этгээд тавилан шиг
Гаслан үгүй мод бол сайхан хүүхний үлгэртэй
Яруу найрагч:
Яргасан үндэс нь газар доогуур Ганга мөрөнд хүрэх
Ургасан модны ногоорох нь юуны тийм гайхалтай?
Үндэс үгүй тайранхай, өвгөн хүний таяг
Үлэмжийн дуунд уяраад үндэслэж навчилсан домогтой!
Цэцэрлэгч:
Бурхан номын мөр хөөсөн харийн нэгэн даяанч
Буцах цагаа болохоор ганц юм гуйсан гэдгийм
Гаслан үгүй модны галавын настай мөчрөөс
Ганцхан таягны дайтайг дуулж гуйсан гэдгийм.
Яруу найрагч:
Гаслан үгүй модоор таяг хийсэн хүмүүн
Гаслангуй бүхнээс ангижран салдаг гэнэлэй
Утгын таяг тулбал билгийн хутгийг олно гэж
Этүгэн эхдээ тэрбээр мөнхийг гуйсан буй заа.
Цэцэрлэгч:
Ашока хааны таалсан дархан цаазтай модноос
Аваад өгөх эрх цэцэрлэгч хүнд байсангүй ээ
Хувхай мөчир нь цэцэглэтэл зуун өдөр дуулуулаад
Хугас алдын мөчрийг соёрхсон юм гэнэлэй.
Яруу найрагч:
Шар бүрдээр нутагтай, шалзат хүрэн морьтой
Шаримгар хөх өвгөний шарласан утаатай гэрт
Арван үеийг алгассан Ашока таяг хадгалаастай
Алтнаас үнэтэй эд авдар саванд тахиастай.
Мөнхжин бумбын энгэртээ өвгөнийг нойрссоноос хойш
Мөнөөх таягийг хүү нь гаргаж үзсэн гэдгийм
Алт мөнгөний дархан авчирч чимүүлэхээр азнаад
Авдрынхаа хөндийд босоо залсан гэдгийм
Аялгуу хуур амирлаж намрын сэрүүн унажээ
Айргийн хул чилж, нүүдлийн хөл эхэлжээ.
Тогоруу тойромлохын алдад тэднийх гэрээ ачаалтал
Тоонот гэрийн хойморт таяг нь цэцэглэчихсэн байжээ.
Цэцэрлэгч:
Дунд нь Гималай хөндөлсөх дулаан сэрүүн хоёр орны
Дуулал үлгэрийн үзүүрийг миний цэцэрлэгт зангидвай
Хаан Чингисийн удам чиний дуу болоод найрагт
Хатингар өвгөний сэтгэл ч Гаслан үгүй мод шиг цэцэглэвэй.
Аливаа бүтээлийн үр хөврөл хэн хүний амнаас санаандгүй унасан ганц үгэнд ч оршиж байх агаад хэзээ нэгэн цагт өөр нэгэн үйл явдлын улбаагаар утга санаа нь дахин сэргэж үргэлжилдэг ажаам.
3.
Онгон сумын бага сургуулийн сурагч би зуны амралтаараа гэртээ ирж хонь хариулна. Манайх зундаа Онгон улс хаяалж, өвсний сорыг дагаж нүүж сууна. Тэр зун Сүжийн нуурын арын хөндийд цэцгэн хээтэй ногоон торго шиг сайхан зун болж манайх нууранд ойртож зусав. Хонио услах замд баруун этгээдэд хөндөлсөх өндөр элсэн манхны оройд нэгэн сүглийсэн бараан юм харагдана. Нэг өдөр харахад машин ч юм шиг нөгөө өдөр харахад байшин ч юм шиг. Зэрэглээн дунд дүүлж буй онгоц шиг болно. Түүнийг Оройн ганц мод гэнэ. Тэмээ малд явахдаа дэргэд нь очиж үзэх юмсан гэж бодох боловч ээжийн хэлсэн үг араас чангаадаг сан. Ээж минь хэлэхдээ,
- Оройн ганц мод руу ойрхон очиж болохгүй шүү, миний хүү! Том том махчин шувууд үүрлэдэг юм. Хүүхэд байтугай, хонь ямааг ч шүүрээд нисчихдэг гэнэ лээ хэмээн хориглоно.
Нэгдэл нийгмийн мянган хонь маллаж буй айл бол дарга нарын тушаал заавраар отор нүүдлээр яв гэсэн газар луу л нүүнэ. Манайх Бөөрийн говь, Шаргын уул, за тэгээд Хужиртай, Баруун Зүүн Салаа, Дөхөмийн говь гээд бэлчээрийн аяс дагаад алга болов. Нэг зун хэдэн адуу хөөцөлдөж Сүжийн нуур орох замдаа сурсан зангаараа баруун этгээдэд хөндөлсөх Онгон элсний өндөр манхны дээрх Оройн ганц модоо харах гээд олсонгүй. Барааны газраас л сүглийж харагддаг сан. Нүдээ хичнээн нээж, Онгон бага элснийхээ манхнуудыг нэгжиж хайгаад ч олж чадсангүй. Томчуудын яриа хөөрөөг анирдвал,
- Орос цэргүүд хөрөөдөөд аваад явчихсан юм гэнэ лэй гэх. Бас зарим нь,
- Оройн ганц мод чинь цагаан зандан байсан юм гэдэг шүү, хайран юм... хэмээн шогширно. Тэр үед өвөр зуураа л ийн хэлэлцэхээс биш, оросууд ингэлээ тэглээ гэж чанга ярьж болдоггүй цаг сан. Манай нутгийн малч хичээнгүй өвгөн Далхажав гуайгаас тандаж асуувал,
- Оройн ганц мод урьд Манжийн үед бас нэг удаа хулгайлагдсан гэлцэх юм билээ гэж хэлж байсан нь санаанд тод үлджээ. Оройн ганц модны тухай өөр товтой юм олж сонссонгүй, тэгсгээд намрын шар нар, өвлийн тасхийм жавар, хаврын хөх салхи зуны аагим халуун ээлжилсээр тэр явдлын ул мөр бүдгэрч мартагдсан байлаа. Гэсэн ч хүн ер нь аливааг ор тас мартана гэж байдаггүй юмсанжээ. Элэрч баларсан юмс ямар нэгэн өдөөгдөх шалтгаанаар ой тойнд дахин сэргэх цагаа хүлээн нойрсож байдаг бололтой.
"Шилийн Богд" романы үйл явдлын нутаг дэсвгэрийг "өргөн дэлгэцээр" тэнгэрээс тольдох "Агшуу, Эгшүү" хэмээх эрэгчин эмэгчин шонхорын дүр сэтгэлд орж ирсэн тэр мөчид мөнөөх махчин шувууд үүрлэдэг байсан гэх Онгон элсний Оройн ганц модны мартагдсан дурсамж сэрсэн хэрэг.
Ном эргүүлж суух зуур Нанхиад зүгийн хуучны нэг домгийн сэжүүр нүдний өмнө торов... "Ар газрын орой газар ургасан ганц цагаан занданг олж авсан дотор газрын хүн зуун үедээ баян явна" гэх утгатай тэр домог Далхажав гуайн ярьсан Оройн ганц мод Манжийн үед нэг удаа алга болсон гэх хууч үгтэй учир шалтгааны холбоотой байх шүү гэж бодогдов.
Түүгээр ч үл барам Бөөжөө өвгөний үгийн сэжүүрт үүсээд миний бага насны ой тойнд үлдсэн Жагарын орноос ирсэн таяг үндэслээд ургачихсан домгийн үр хөврөл ч бас л утга найрсаад явчихлаа. Эртний түүхэн сурвалж дотроос сонирхолтой нэгэн мэдээ олж үзлээ. Юу гэвэл, хүн төрөлхтөний ууган сургууль хэмээгдэх Наландрын аашрамд монгол хүн суралцаж байжээ.
Ийнхүү Галидасын шүлэг, Бөөжөө өвгөний ярьсан домог, Оройн ганц модыг тойрсон элдэв хууч үгс, түүхийн мэдээ сэлт он цагийн уртад сэтгэл дотор эв зүйгээ олж миний "Шилийн Богд" романы үйл явдлын гол шугам болон өрнөсөн билээ. Яагаад ч юм, Оройн ганц мод болж ургасан Жагарын орны тэр таяг чухам хаанаас үндэстэй байж болох тухай зохиолчийн бодол дунд эртний их эрдэм номын орон болох Наландра тодорсон хэрэг.
Наландрад Хүннүчүүд нэг удаа довтолж түйвээхэд, шатаасан түймрийг нь номын хүчээр унтраагаад байсанд довтолгооноо зогсоосон төдийгү хоёр ч хүнээ эрдэм номд суралцуулахаар үлдээсэн гэх хууч домог буй. Нийтийн тооллын зургаан зуугаад онд Наландрад олон орноос тавь гаруй хүн шавь болон суралцаж байсан тухай Хятадын аялагч И-чингийн тэмдэглэл дотор Монгол гэсэн нэр байдаг.
Эрт үед үүрэг үүрч Цаст уулыг даван Хутагтын оронд эрдэм сураад эргэн ирдэг байсан тухай хууч домог бол бодит явдал байхаар үл барам хүн төрөлхтний оюун эрдмийн ууган их өргөө болох Наландратай шууд холбоотой болж таарах нь ерөөл зохиролын учир байсан ажээ.
"Шилийн Богд" роман маань уншигчддаа хүрч, урмын үгс ирж зохиолчийн хувьд бүтээхийн баяр жаргалаа эдэлж байх яг тэр мөчтэй давхцан нэгэн захидал хүрч ирсэн нь Шинэ Наландарын Их сургуулиас зохион байгуулж буй Олон улсын хуралд урьсан урилга байвай.
Ингээд хоёр мянга арван долоон оны цагаан сарын шинэдээр Зүүн хүрээ Дашчойлин хийдийн хамба лам Ч.Дамбажав, шашин судлаач, доктор С.Цэдэндамба, залуу эрдэмтэн С.Дэмбэрэл, Ж.Лхагвадэмчиг, Ч.Мөнх-Эрдэнэ, И.Батнайрамдал, сэтгүүлч Ч.Бүрэнбаяр бид хэд Наландрын эртний орд харшийн туурь бүхий ногоон цэцэрлэг дунд буув. Энэтхэгийн Ерөнхийлөгч, Бихар мужийн ерөнхий сайд, Далай лам тэргүүтэн хурлын нээлтэд оролцож, Монголоос очсон бид салбар хуралдаануудад илтгэлээ айлтгалаа.
Тээж авчирсан монголын уран зохиолын номын дээжээ Шинэ Наландарын их сургуулийн номын санд барьлаа. Хуучин Наландарын орчимд археологийн малтлага хийж маш олон тооны номын ордон, суварга, аашрам уран барилгын дурсгалууд ил гаргажээ. Археологийн малтлага үргэлжилсээр байгаа нь харагдаж байна. Хоёр мянгаар тоологдох настай аварга бодь моднууд болон нэр үл мэдэх олон мод байгаа нь хуучин Наландарын цэцэрлэгт хүрээлэнгийн ул мөр биз.
Будда энд олонтаа саатаж ном сургаалиа айлдаж байсан төдийгүй, түүний алдарт хоёр шавь Шаарийбуу, Монголжийбуу хоёр ч Наландрагийн суралцагчид бөгөөд энэхүү Ражгир нутгийн уугуул хүмүүс гэнэ. Тэдний бясалгалын агуй, шүтээн суваргууд нь ч энд байна. Буддад Наландарынхан манго жимсний 500 мод бут бэлэглэж, анхилам сайхан цэцэрлэг байгуулж өгсөн тухай сурвалж тэмдэглэл ч олж үзлээ.
Би бээр цэцэрлэгт хүрээлэн дундуур алхаж явдахдаа Оройн ганц модны домогтой холбогдох романы маань үйл явдал Наландрад хэрхэн өрнөснийг байн байн бодсоор л явлаа. Зохиолчийн төсөөллөөр Наландрын цэцэрлэгийг дүрсэлсэн минь оргүй зүйл биш байсанд олзуурхахын ялдамд, хуучин Наландрын туурин дахь урт наст бодь моддын дундуур хөл нүцгэн алхалж, эртний цэцэрлэгийг сэргээн цогцлоож буй цэцэрлэгч нарын ажлыг сониучирхан харжээ явсаар унаа хөсгөөсөө хоцорчихож.
Тэр нь аз болж ая тааваараа энэ тэрийг үзэж зураг хөрөг дарж явахдаа цэцэрлэгч нар малтлагаар гарч ирсэн хуучин барилгын хана туурганы ёроолоос цухуйж ургасан нахиануудыг болгоомжтойёо үндэстэй нь аваад сагсанд хийж буйг хараад ямар учиртай болохыг нь шохоорхсонд нэгэн настайвтар хүн,
- Мянга илүү жилийн тэртээ нурангид булагдсан бодь модны үр ургаж байгаа нь энэ гэв.
Мод тарьж буй хүмүүсийн дунд "сайн дурынхан" олон байдаг бололтой. Нэг туранхуй хөх хүн бодь модны нэг навч барьчихсан над руу сарвайгаад өгөхөөр нь бэлэгшээн авбал мөнгө өг гэж гараа тосов. Хэдэн зоос өгтөл нөгөөдүүл маань бүгдээрээ л мөнгө нэхэж,
- Хориотой газраар явсан, мөнгө төл гэцгээн бүгдээрээ тот том хар гараа сарвайцгаав. Халаасанд байсан зоосоо гаргаж бүгдээрэнд нь хувааж өгвөл, харин ахлагч нь бололтой махлаг бор хүн хуучин суварганы ёроолоос авсан бодь модны нахианаасаа надад нэгийг бэлэг болгож өгөв.
Буудалдаа ирээд мөнөөх бодь модны нахиаг Монгол руугаа авч явбал яах бол, үхчих болов уу гэж асуусанд, нөхөд маань чийгтэй юманд боогоод аваад явчихаж болох байх гэцгээлээ.
Маргааш нь бид морин тэрэг хөлслөөд Тас цогцолсон уулыг зорив. Бурхан багш номын хүрдээ хоёр дахь удаагаа эргүүлж “Билгийн зүрхэн” тэргүүт билиг баримадын номоо 500 бандида нарт айлдаж номлосон түүхтэй тэр газар бөлгөө.
Уулын зам нилээд өгсүүр юм. Замын хоёр хажуугаар жижиг барааны мухлаг эгнэж, гартаа элдэв эрхи, зүүлт сэлт барьсан гар худалдаачид үүнийг авчих, хямдхан шүү гэлцэн явуулахгүй хөндөлсөнө. Харин нэг бага шиг залуу дэлэм хирийн хоёр хулс харуулж,
- Та нар харваас хөл чинь сайнгүй бололтой. Үүнийг авчих. Танд хэрэгтэй гээд салдаггүй. Бид ч жаахан цуцаж явсан болохоор доктор С.Цэдэндамба бид хоёр нэг нэгийг худалдаж аваад хулсан таягтай болж түүнийхээ дэмээр Тас цогцолсон уулын оройд төвөггүй гараад ирэвэй. Уулын орой биеэр олон тас шувуу цомцойн суугаа мэт байц хаднууд харагдана. Бодвол энэхүү дүр байдлаар нь нэрлэсэн бололтой.
Их эртнийх бололтой, магадгүй Бурхан багшийн үеийнх ч байж магадгүй хуучин сүм суваргын туурь дээр хадаг яндар, цэцгэн эрхи дүүрэн байх аж. Бурхан багш Арьяабал, Шаарийбуу тэргүүт агуу шавь нартайгаа хамт гүн бясалгалд төвлөрч асан гэх хадан тавцан дээр хэдэн мөч бясалгал хийж, сүсэг бишрэлээ өргөөд бууж иртэл нөгөө таяг зарсан залуу маань зам тосон ээрч,
- Таягаа орхичихоод яваач! гэж шалав.
- Бид чамаас худалдаж авсан шүү дээ, гэвэл,
- Таяг авсан хүмүүс орхичихоод л явчихдаг. Холын хүнд тээртэй бишүү? хэмээнэ.
- Бид Тас цогцолсон ууланд олонтаа гарсан энэ хулсыг бэлэгшээн авч явах юмаа, гэртээ очоод таяг хийнэ, эргүүлж өгөхгүй. Танай энд хулс шиг элбэг юм алга шүү дээ гэвэл,
- Нар эрт байна. Дахиад хоёр ч хүнд зарчих хугацаа байна шүү дээ гээд ер болдоггүй.
- Чамд мөнгө хэрэгтэй байгаа бол наад эрхинээс чинь авая гээд нэг нэг эрхи худалдан аваад таягаараа Тас цогцолсон уулын чулуурхаг замыг товшсоор уруудвай. Харин өнөөх дэлэм хирийн хулсаа Энэтхэгийн хил галиар шалгуулж барьж арайхийн авч гарав. Бүтээгдэхүүн болоогүй түүхий эд гэж үзсэн хэрэг байх.
Ийнхүү би бээр Наландрын цэцэрлэгээс эрт дээр үед Монгол газар залсан таягны домгоос үндэслэсэн шүлэг, хүүрнэл зохиол бүхий номуудаа хүргэж ирээд, Наландраас бас нэгэн таягны мод тээгээд буцаж ирвэй.
Зохиол бүтээл дэх уран сайхнаар ургуулан төсөөлж бодсон шийдэл нь хэзээ нэгэн цагт болж байсан бодит явдлын гаргалгааг олж сэргээн амилуулах тохиол байдаг бололтой. Гэртээ ирээд Наландарын цэцэрлэгчийн бэлэглэсэн бодь модны нялх нахиагаа савтай усанд сойж байгаад нэгэн сайн өдөр бэлдсэн хөрстэй цэцгийн саванд суулгасан юм. Яах бол гэж олон хоног дуншлаа. Аз тохиож, хаврын нар цонхоор ээсэн нэгэн сайхан өглөө нов ногоон навчаа дэлгэн өндийж эхлэв. Улмаар алган чинээ дэлбэгэр ногоон навчаараа монголын нарыг тосож, үндсээ тэлж, мөчрөө алдлан ургаж эхэллээ.
Домог түүх цааш аль хүртэл үргэлжлэхийг эс мэднэм. Хуучны үг байдаг даа: Үгийн өвгөн утгын таяг тулна гэж. Аливаа сайн утга тээсэн үгс үл төгсөн үргэлжлэх жамтай ажгуу.
"Оршихуйн гэрэлт хүрээн дотор", УБ 2018
[/cmsmasters_text][/cmsmasters_column][/cmsmasters_row]
Сэтгэгдэл үлдээх