Хятадад өөрөөрөө бахархах олон шалтгаан бий

Редакцийн зурвас: 2025 онд Японы түрэмгийллийн эсрэг Хятадын ард түмний дайн, дэлхийн фашизмын эсрэг дайны 80 жилийн ой тохиож байна. Үүнтэй холбогдуулан тухайн цаг мөчийг дурсан санаж, амь үрэгдсэн баатруудыг хүндэтгэн, энх тайвныг эрхэмлэж, сайн сайхан ирээдүйг бий болгох зорилгоор CGTN "Дайныг шинэчлэн тогтоох нь: Хятадын стратегийн үүрэг, түүхэн тооцоо" цуврал нэвтрүүлгийг эхлүүлжээ. Тус нэвтрүүлэг нь цувралын гурав дахь нийтлэл аж. Тиймээс тоймч Дин Хэнгийн хүнд хэцүү  энэхүү түүхэн цаг мөчийг сийрүүлснийг CGTN нийтэлснийг та бүхэнд хүргэж байна. Түүнчлэн энэ нь редакцийн бодлоготой хамааралгүй болно.

     1939 оны есдүгээр сард нацист Герман Польш руу довтлох үед Хятад улс найман жилийн турш Японы түрэмгийллийн эсрэг тэмцэж байсан юм. Анх Хятад улс Японы милитаризмын довтолгоонд 1931 онд буюу Сувдан Харборт халдлага үйлдэхээс 10 жилийн өмнө тулгарч байсан түүхтэй. 1931-1945 оны хооронд Хятад улс эзэнт гүрний Японтой хийсэн дайнд 35 сая гаруй хятад цэрэг, энгийн иргэд амь үрэгджээ. Холбоот гүрнүүд фашизмыг ялахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн учраас Хятад улс НҮБ-ын Аюулгүйн зөвлөлийн байнгын таван гишүүний нэг болсон. Эргээд бодоход Хятадын ард түмний Японы түрэмгийллийг эсэргүүцсэн дайн бол эр зориг, эв нэгдэл, тэсвэр тэвчээрийн туульс байсан юм.

     1931 оны есдүгээр сарын 18-нд Японы арми Хятадын зүүн хойд хэсэгт орших Шэньян хотын ойролцоо хуурамч далбааны ажиллагаа зохион байгуулж, үүнийгээ ашиглан зүүн хойд Хятад руу довтолжээ. Энэхүү үйл явдлын дараа Хятадын Гоминданы засгийн газар зүүн хойд Хятадыг Хятадын бүрэн эрхт байдалд буцаан өгнө гэж Үндэстнүүдийн лигт найдаж, эсэргүүцэхгүй байх бодлого баримталсан юм.

Гэвч тухайн үеийн Хармөрөн мужийн захирагчийн үүрэг гүйцэтгэгч генерал Ма Жаньшань эсэргүүцэх бус бодлогод захирагдахгүй байхыг сонгосон юм. 1931 оны арваннэгдүгээр сард Хармөрөн Нен голын гол гүүрний дэргэд Магийн цэргүүд Японы армитай хагас сар тулалдсан боловч тооны хувьд харьцангуй цөөн байснаас болж тулааныг зогсоож байсан гэдэг. Хэдий тийм ч тэд эх орныхоо төлөө эр зоригтой байсныхаа төлөө үндэсний баатар болжээ.

Шанхай дахь тамхи үйлдвэрлэгч түүний нэрэмжит тамхины брэндийг хүртэл гаргаж, тус брэндийн орлогын тодорхой хэсгийг Японы эсрэг эсэргүүцлийг санхүүжүүлэхэд хандивлажээ. Магийн түүх зүүн хойд Хятадын ихэнх нутгаар япончуудын эсрэг дайн хийж байсан сайн дурынханы тоо нэмэгдэхэд маш их урам өгч байв. Эдгээр сайн дурын хүчний ихэнх нь дараа нь Японы зүүн хойд эсрэг нэгдсэн армид нэгджээ.

1930-аад он гэхэд Япон улс аж үйлдвэржсэн улс болж, үйлдвэрлэл, уул уурхайн үйлдвэрлэл нь хөдөө аж ахуйн салбараасаа хоёр дахин илүү үнэ цэнэтэй болсон. Харьцуулбал, Хятад улс гол төлөв хөдөө аж ахуйн нийгэм хэвээр байсан. Технологийн дэвшилтэт дайсантай тулгарсан Хятадын цэргүүд зөвхөн эр зоригтой байсан бөгөөд зөв тактик чухал байв.

Зүүн хойд Хятадыг эзлэн авсны дараа 1933 оны эхээр Японы цэргүүд өмнө зүг рүү хөдөлж, дараалсан цэргийн мөргөлдөөн нь Цагаан хэрмийг хамгаалах гэж нэрлэгдэх болсон. Бээжингээс зүүн хойд зүгт 150 км-ийн зайд орших Шифэнкоугийн даваа нь Цагаан хэрэм дэх стратегийн чухал гарц байсан юм. 1933 оны гуравдугаар сард Японы довтолгоонд өртөж, түүнийг бэхжүүлэхээр Хятадын үндэсний хувьсгалт армийн 29-р арми байрлуулсан байна.

Японы элит Квантуны армитай тулгарсан хятадын зэвсэг муутай цэргүүд өргөн сэлэм рүү эргэв. Дайсны хуаранд шөнө дунд хийсэн дайралтад Хятадын 500 цэрэг бүхий зоригтой бүлэглэл өргөн сэлэм, хязгаарлагдмал орчин үеийн зэвсгийн тусламжтайгаар 700 гаруй япон цэргийг устгаж чаджээ. Тэд дайралт хийхээр явахаасаа өмнө "Эзлэгдсэн үндэстний боол болж амьдарсанаас дайчин болж үхсэн нь дээр" хэмээн тангараг өргөжээ.

Энэ даалгавраас ердөө 23 хятад цэрэг л амьд үлджээ. Үүний дараа 29-р арми дахин хэд хэдэн шөнийн дайралт хийж, Японы цэргүүдийг 10 гаруй километр ухрахад хүрсэн байна.Хятадын армийн хувьд 1933 онд болсон домогт Шифэнкоугийн тулалдаан бол есдүгээр сарын 18-ны хэрэг явдлаас хойш Японы эсрэг хийсэн анхны чухал ялалт бөгөөд Хятадын цэргүүд эр зориг, зөв тактикийг дээд зэргээр ашигласан тохиолдлын нэг юм.

Энэ нь сэтгэл санааг сэргээх асар их нөлөө үзүүлж, Хятадын хөгжимчин Май Шинийг дайны үеийн алдартай сүлд дуу болох "The Broadsword March" дууг зохиоход нь түлхэц өгсөн байна. Японы зарим сонинд энэ тулааныг эзэн хааны армийн сүүлийн 60 жилд тохиолдсон хамгийн том гутамшиг гэж бичжээ.

Дөрвөн жилийн дараа 29-р арми Бээжин хотын төвөөс баруун өмнө зүгт 15 километрийн зайд орших Лугоугийн гүүрний хэрэг явдалд тулалдсан. Гэсэн хэдий ч хэрэг явдал хурдан даамжирч Хятад, Японы хооронд өргөн цар хүрээтэй дайн болж хувирсан нь тохиолдлын хэрэг биш байх. Өдгөө Бээжин хотын төвийн нэгэн замыг 1933 онд 500 цэрэгтэй бүлгийг зохион байгуулж, уг хэргийн улмаас амиа алдсан командлагч Жао Дэнюгийн нэрэмжит болгожээ.

1931-1937 онд Хятад улс бүс нутгийн эсэргүүцлийн дайн хийж байсан бөгөөд тулалдаан нь голдуу зүүн хойд хэсэгт өрнөж байжээ. 1932 оны эхээр Япончууд тус хот руу довтолсоны дараа Хятадын цэргүүд Шанхай хотод нэг сарын турш тулалдсан байдаг.

Зүүн хойд Хятадыг эзэлсэн нь Японы милитарист амбицыг хангаж чадаагүй юм. Хэзээ Хятад руу бүрэн дайралт хийх вэ гэдэг л асуудал байсан. Нөгөөтэйгүүр, Японы түрэмгийллийг эсэргүүцэх үндэсний хүсэл зориг 1937 он гэхэд бий болсон.

1931 онд есдүгээр сарын 18-ны хэрэг гарахад Чан Кайши тэргүүтэй КМТ-ийн засгийн газар Хятадын Коммунист Намтай (ХКН) иргэний дайн хийхээр завгүй байсан нь эсэргүүцэхгүй байх бодлогыг тодорхой хэмжээгээр тайлбарлаж байна. Үүнээс хойш хэдэн жилийн дараа Чаны тэргүүлэх чиглэл өөрчлөгдөөгүй хэвээр байжээ. Гэсэн хэдий ч энэ бодлого нь Японы зориг, түрэмгийллийг улам ихээр урамшуулж байсан тул үнэтэй байсан аж.

1935 он гэхэд Хятад улс маш аюултай байдалд орж тухайн зун Япон Хойд Хятадад Японы хяналттай утсан хүүхэлдэйн дэглэмийг тогтоох арга зам болгон КМТ-ийн засгийн газарт гэрээг тулгажээ. Улмаар үндэсний хямралын мэдрэмж төрж, ХКН-ыг Японы түрэмгийллийг эсэргүүцэхийн тулд бүх Хятадын ард түмнийг сайн дураараа дайчлахыг уриалсан тунхаг гаргахад хүргэсэн. Өвлийн ХКН-ын гол хурал нь KMT-тай нэгдсэн фронт байгуулахыг уриалжээ.

ХКН-ын хувьд МТХ-той нэгдсэн фронт байгуулна гэдэг нь 1927 онд сануулгагүйгээр дайрсан хуучин холбоотон улсаа өлгийдөн авна гэсэн үг. Энэ нь маш их зориг, шийдэмгий байдал шаарддаг байв. Гэсэн хэдий ч ХКН-ын удирдлагын нүдэн дээр үндэсний нэр төрийг хамгаалах нэн яаралтай байдал нь KMT-тай хийсэн тэмцэлд давамгайлж байв.

1936 оны сүүлээр Чан Кайшиг хойд Сиань хотод хоёр генерал барьцаалах үед улс төрийн мэргэн ухаанаа ашиглан Чанг суллах хэлэлцээр хийсэн хүн нь Жоу Эньлай юм. Суллагдсаныхаа дараа Чан түүнийг Японы эсрэг бүх намын эсэргүүцлийг удирдана гэж итгүүлсэн.

Хятад улс 1937-1945 он хүртэл Японтой хийсэн дайны хугацаандаа нэгдмэл байсаар ирсэн бөгөөд одоогийн төрийн дуулал нь дайны үеийн алдартай цэргийн дуу байжээ. Тус дууны "Сая сая зүрх нэг санаатай, дайсны буун дуунд эрэлхэглэн алхаж байна" гэсэн үг нь тухайн үеийн Хятадын үндэсний эв нэгдлийг харуулсан хамгийн сайн жишээ болов уу. Хэдий ХКН-ын гишүүн дууны үгийг бичсэн ч дууны алдар нэр нь ХКН-ын цэргүүдээс илүү гарсан. KMT-ын генерал Дай Анлан энэ дууг өөрийн элит 200-р дивизийн сүлд дуу болгон тодорхойлжээ.

Бүрэн хэмжээний дайн эхэлсний дараа Япончууд зүүн зүгийн томоохон хотуудыг эзэлсэн тул KMT засгийн газар дотоод руу шилжихээс өөр аргагүй болсон байна. Замдаа Японы цэргүүд нутгийн ард түмэнд харгислал үйлдсэн, тэр дундаа Нанжингийн их хядлага болсон.

Энэ үед Хятадыг удахгүй бууж өгнө гэж гадныхан таамаглаж байсан үе бий. Гэсэн хэдий ч Хятадын эсэргүүцэл хэзээ ч тасарсангүй. Хятадын тэсвэр хатуужлын улмаас Япон дэлхийн 2-р дайны туршид Хятадад 1 сая гаруй цэргээ үлдээхээс өөр аргагүй болсон нь Токиогийн цэргийн нөөцийг АНУ зэрэг бусад гүрнүүдтэй тэмцэхэд ихээхэн сулруулсан юм.

Бүрэн хэмжээний дайны үеэр KMT-ийн цэргүүд Хятадын мэдэлд байсан хот, бүс нутгийг хамгаалах томоохон тулалдаанд голчлон тулалдаж байв. Энэ хооронд ХКН-ын зэвсэгт хүчин жижиг хэмжээтэй, тоног төхөөрөмж муутай байсан тул Японд эзлэгдсэн нутаг дэвсгэрт партизаны үйл ажиллагаа явуулж байсан юм. Эсэргүүцлийн хоёр хэлбэр нь чухал үүрэг гүйцэтгэж, зохицуулалттай байсан. Тэвчээртэй байх нь улс төрийн харъяаллаас үл хамааран Хятадын ихэнх хүчний нийтлэг шинж чанар байв.

1937 оны намар Японы цэргүүд Шанхай хотыг эзлэх гурван сар үргэлжилсэн тулалдааны төгсгөл дөхөж байх үед Хятадын бусад цэргийг байлдааны талбараас татахад цаг зав гаргахын тулд КМТ-ийн армийн 400 орчим цэрэгтэй батальон хотын агуулахад хэдэн өдрийн турш зогсож байв.

Хятад цэргүүд Японы олон арван дайралтыг тэсвэрлэж, 200 орчим дайсныг устгасан. Хожим нь тэднийг барууны мэдэлд байдаг ойролцоох олон улсын суурин руу хүч чадлаа бүрэн бүтэн байлгахыг зөвшөөрөв.

1940 оны хоёрдугаар сард зүүн хойд Японы эсрэг нэгдсэн армийн нэрт командлагч Ян Жингю өөрийн талд байсан сүүлийн хоёр цэрэг байлдааны үеэр амь үрэгдсэний дараа дахин тав хоног ганцаараа тулалджээ.

Хэт хүйтэн, хүнд нөхцөлд тулалдаж байсан Ян эцэст нь буланд шахагдаж, амь үрэгдсэн юм. Хэд хоног хоол идээгүй тул япончууд түүний тэсвэр тэвчээрийг сонирхож улмаар задлан шинжилгээ хийхэд Янгийн гэдэснээс хоол хүнс бус зөвхөн модны холтос, хөвөн ба өвсний үндэс олжээ. 

Хятадын төв хэсэгт орших Чанша хот бол бүрэн хэмжээний дайн эхэлсний дараа Японы дэвшлийг амжилттай няцаасан анхны томоохон хот юм. 1939-1942 онд KMT-ийн цэргүүд хотыг хамгаалахын тулд гурван том тулалдаанд оролцсон. Гайхамшигтай нь гурван тулалдаанд Японы хохирогчдын тоо 110.000 давж, Хятадын талын 94.000-аас бага хохирол амсжээ.

Стратегийн хувьд Чанша хотыг авч үлдсэн нь Япончууд өмнөд Хятад дахь газар нутгаа нэгтгэхээс сэргийлж, дайны үеийн нийслэл Чунцин хотын аюулгүй байдлыг хангахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Дайн мухардмал байдалд орсон энэ үед Чанша руу довтолсон нь Хятадыг үргэлжлүүлэн тэмцэх хүсэл зоригийг арилгах оролдлого хийх гол алхам байв. Гэвч тэдний энэ оролдлого нь бүтэлгүйтсэн юм.

Хятад яаж ийм тэвчээртэй байсан бэ? Юуны өмнө Хятадын эсэргүүцлийн үндэс нь түрэмгийлэгчдийг хөөн гаргах шийдвэрт үндэслэсэн юм.

1939 оны зун ХКН-ын тэргүүлсэн Наймдугаар замын армийн ахлах командлагч Ние Рунжен өөрийн цэргүүд Японы цэргийн кампанит ажлыг үр дүнтэй эсэргүүцсэний дараа дөрвөн хятад уран бичлэг бичсэн нь  "Миний гол мөрөн, уулсыг буцааж өг" гэсэн утгатай байжээ.

Энэ нь XII зуунд Жүрчэн түрэмгийлэгчдийн эсрэг тулалдсанаараа алдартай Сүн гүрний эх оронч баатар Юэ Фэйд зориулсан хүндэтгэл байв. 

1935-1945 он хүртэл КМТ-ийн засгийн газарт янз бүрийн албан тушаал хашиж байсан генерал Фэн Юйшян мөн дайны үед уран бичлэгийн дөрвөн дүрийг мөн адил бичжээ. Фэн эсэргүүцлийн эсрэг бодлогыг шүүмжилж байсан бөгөөд 1933 онд тэрээр Бээжингийн хойд хэсэгт олон газарт зэвсэгт эсэргүүцэл үзүүлсэн Чахарын ардын эсрэг Японы армийн ерөнхий командлагч байв.

Хятадын цэрэг, командлагчдын тууштай шийдвэрээс гадна иргэдийн дэмжлэг нь Хятадын тууштай эсэргүүцлийн бас нэг гол эх үүсвэр байсан юм.

1939 оны Чаншагийн анхны тулалдааны өмнөхөн нутгийн иргэд хотын хойд хэсэгт орших өргөн уудам нутаг дэвсгэрийн бараг бүх гол замыг сүйтгэж, урагшилж буй Японы цэргийн албан хаагчид, техник хэрэгсэлд асар их саад тотгор учруулсан. Хотыг хамгаалах гурван том тулалдаанд нийт нэг сая энгийн иргэд тагнуулын мэдээлэл цуглуулах, хоол хүнс, эмнэлгийн тусламж хүргэх болон бусад үйл ажиллагаагаар Хятадын цэргүүдэд тусалсан гэж түүхчдийн тооцоолсон байдаг. Тулалдааны удирдагч генерал Шюэ Юэ хотыг амжилттай хамгаалсан нь цэргүүдийнхээ эр зориг, нутгийн ард иргэдийн нэгдсэн үйл ажиллагаатай холбон тайлбарлав.

Хятад улс яагаад Японы түрэмгийллийн эсрэг тэмцэх ёстойг ойлгоход ХКН партизаны баазаараа дамжуулан нутгийн иргэдэд тусалсан. Жэжян их сургуулийн түүхийн профессор Шиао Рупин Их Британийн Үндэсний архивт байсан дайнтай холбоотой материалуудтай танилцжээ. Архивын баримтаас үзвэл, Хятадын хойд нутаг дахь ХКН-ын партизаны баазад очсон британи хүн тайлан бичиж, өмнө нь улс төрд хайхрамжгүй ханддаг байсан нутгийн тариачид эсэргүүцлийн ач холбогдлыг ойлгож, 8-р замын армийн дайчдыг Японы эрэл хайгуулаас зайлсхийхэд нь туслахын тулд ихээхэн эрсдэлд ороход бэлэн байна гэжээ.

Эсэргүүцлийн дайны үеийн цэрэг эрс, эгэл жирийн ард түмний эр зориг, эв нэгдэл, тэсвэр тэвчээрийн тухай тоо томшгүй олон түүх байдаг бөгөөд тус бүр нь нэг ном байх ёстой. 

Эргээд харахад Хятадад өөрөөрөө бахархах олон шалтгаан бий. Хятад улс үндэстний сэргэн мандалтыг энх тайвны замаар хэрэгжүүлэх үүрэг даалгавар биелүүлэхийн хэрээр өнөөгийн аялалд ч мөн адил үзэл санаа давамгайлах болно.  

эх сурвалж: CGTN